Uoči 14. Festivala Izvorne muzike: O izvornoj muzici kalesijskog kraja

U četvrtak, 18. oktobra, u 19,oo sati, u sali kalesijskob BKC-a, održat će se 14. Festival izvorne muzike. Tim povodom objavljuemo tekst iz časopis Šehredžik o historijatu izvorne muzike u kalesijskom kraju.

Izvorna muzika kalesijskog kraja

Područje Gornje Spreče, sa Kalesijom kao središtem, ima bogatu kulturnu baštinu čiji značajan dio predstavlja tradicionalna narodna muzika, poznatija kao izvorna muzika. Ona predstavlja svojevrsan kulturni, muzikološki, sociološki i antropološki fenomen nematerijalnog naslijeđa i narodne kulture ne samo u Gornjoj Spreči već i šire.

Izvorna muzika karakteristična je za seosku sredinu i prisutna kod sva tri naroda u sjeveroistočne Bosne (Bošnjaka u dolini Spreče, Hrvata u Posavini ili Srba na planini Ozren).[1]

Krajem šezdesetih godina XX vijeka i kasnije ova muzika je doživjela veliku afirmaciju i popularnost kada su Kalesijska trojka i druge muzičke grupe iz Kalesije i drugih mjesta počele nastupati u emisiji „Selo veselo“ u programu Radio – Sarajeva i programima drugih lokalnih radio stanica i kada su počeli snimati svoje prve gramofonske ploče.

U ovom radu su izložena neka saznanja o reafirmaciji ove muzike od kraja šezdesetih godina XX vijeka, kao prilog proučavanju ove muzike i kulturne baštine kalesijskog kraja.

Dragocjene podatke o izvornoj muzici u kalesijskom kraju ispričao je Hasan Šabanović, zvani Šabanija, legendarni lider poznate izvorne grupe „Kalesijske trojke“ tokom razgovora 2013.godine.

Ova vrsta muzike kao svojevrsan fenomen veoma je malo istražena te zaslužuje detaljnija proučavanja.

Historijat

Krajem šezdesetih godina XX vijeka u pojedinim dijelovima Bosne i Hercegovine počinje ekspanzija izvorne muzike, u čijoj popularizaciji je značajnu ulogu imala emisija “Selo veselo” Radio Sarajeva.

Naročito je ova muzika bila popularna, kako u smislu slušanja tako i po broju muzičkih grupa koje su se bavile izvođenjem ove muzike, na području sjeveroistočne Bosne (kalesijsko – živiničko područje i okolina Srebrenika) i bosanske Posavine (derventsko područje).

Tradicionalna muzika u Bosni i Hercegovini svoje korijene vuče iz orijentalne muzike, koja je sa Osmanlijama došla na ovo područje, kasnije pretrpila mnoge uticaje. Donijeli su je mehteri, pripadnici vojnih orkestara pri osmanskoj vojsci. Ova muzika se održala kroz vijekove, najviše je upražnjavana na sobetima, teferičima, svadbama, sunetlucima i drugim prilikama.

Od davnina seoski muzičari zvani mehteri izvodili su ovu muziku na svadbama (šerbetima i pilavima, uz bajram i drugim prilikama). Poznati mehteri bili su: Hamid Ahmetović iz Kalesije (sa braćom), Bećo i Ibrica Mršić iz Starog Sela kod Memića i dr.

U njihovom repertoaru nalazile su se mnoge stare bosanske sevdalinke, sa načinom izvođenja prilagođenom relativno skromnoj muzičkoj pratnji: šargija, violina (ćemane), bubanj i zurna (svirale, zurle). U starije vrijeme u njihovom repertoaru bilo je i dužih junačkih pjesama i balada, dok su u novije vrijeme to bile sevdalinke i poneka balada (kao npr. Balada o pogibiji Hifzibega Đumišića, koju su još krajem osamdesetih godina izvodili mehteri Hamid Ahmetović iz Kalesije i Ibrica Mršić iz Starog Sela kod Memića). Pjevali su je uz muzičku pratnju, uz saz i violinu. Pjesma je izvođena tako da pjevač koji vodi pjevanje otpjeva prvi stih, a onda drugi pjevač ponovi drugu polovinu stiha, i tako redom.

Prvi diskografski snimci (ZZ Jedinstvo)

 Povoljna okolnost je da su među tadašnjim rukovodiocima opštine Kalesije i Zemljoradničke zadruge Jedinstvo Kalesija, kao okosnice razvoja opštine, bili Mujo Hodžić i Avdurahim (Abdurahman) Gutić, koji su shvatili značaj ove muzike i ušli u posao sa snimanjem gramofonskih ploča. Svojevrstan kuriozitet je da je su ubrzo poslije toga od prihoda od produkcije gramofonskih ploča nabavljeni kamioni za ZZ Jedinstvo.

Tako su pod firmom ZZ Jedinstvo 1969. godine istovremeno snimljene prve dvije ploče Kalesijske trojke. Na prvoj ploči udarna je bila pjesma:  „Kad Ibro pođe zemlju da brani“[2]poznatu i kao „Vrati se Ibro“ (uz kolo i pjesmu Kupi mi dragi šamiju“), dok su na drugoj ploči bile pjesme: „Sastala se i Spreča i Jala“, „Urodile ranke kruške“ i „Maglica se niza Spreču vuče.“

Tako je iz Kalesije širom Bosne i tadašnje Jugoslavije afirmaciju počela sticati vrsta muzike koja je polako dobijala kalesijsku odrednicu. Tome su svakako najviše doprinijeli članovi Kalesijske trojke, ali i muzičari i grupe iz drugih mjesta.

Ubrzo nakon Kalesijske trojke u produkciji ZZ Jedinstva ploče su snimili i Braća Babajići (tačnije Hazim Hodžić i Ismet Babajić) iz Rašljeve kod Gračanice sa svojom čuvenom pjesmom „Kalesijo, puna si mi cvjeća“, zatim Šajka Šehić sa pjesmom „Obraše se jabuke rumene“, takođe i Hamid, Nurija i Jusuf Ahmetović („Prošetale tri djevojke“ „Rumena mi ruža procvala“) iz Kalesije i drugi.

Ime Kalesije sa ovom muzikom postaje poznato širom bivše države i dalje, a muzika koja dotada nije smatrana nečim što zaslužuje značajniju pažnju, postaje rado slušana.

Krajem osamdesetih na scenu su stupili Kalesijski zvuci, nastavljači tradicije kalesijske i sprečanske izvorne pjesme, koji snimaju pjesme ovog kraja za svjetsku muzičku baštinu. Osim njih, veći broj muzičkih grupa sa područja Kalesije i šire dali su doprinos afirmaciji ove vrste muzike (Kalesijski slavuji, Kalesijski dijamanti, Raspjevana porodica, Braća Hasanovići, Kalesijsko sijelo i drugi).

Porijeklom iz Kalesije je i sazlija Muhamed Borogovac (1943-2003), koji je živio u Živinicama, gdje je i nastupao samostalno ili u grupi sa Šimom Žepićem i Ivom Grgićem, kasnije i sa Halidom Musićem, Mehmedom Barčićem i drugima. I danas su neponovljive njegove interpretacije nekih pjesama uz saz, sa karakterističnim, pomalo nazalnim glasom: „Majka Muju mladog oženila“, „Skadir aga zima mi je “ i dr.

Kalesijska trojka

 U to vrijeme na području Kalesije pojavila se izvorna muzička grupa koju su sačinjavali: Hasan Šabanović (Šabanija), Ramo Novačinović i Šaban Salkić. Ta izvorna grupa od 1960.godine nastupa pod nazivom „Kalesijska trojka“.

Vrijeme će pokazati da se radilo o vrsnim muzičarima za ovu vrstu muzike, i da će njihova pjesma i svirka, karakteristična za ovo podneblje, biti prihvaćena širom bivše države.

Prvu afirmaciju stiču na audiciji upriličenoj za snimanje emisije “Selo veselo” Radio Sarajeva, nakon čega kao najbolja izvorna grupa na audiciji dobijaju priliku da snime ploču.

Kasnije se grupi pridružio i Bekto Kahrimanović iz Kovačevića kod Vitinice, koji je na nekim pločama zamjenjivao Ramu Novačinovića ili Šabana Salkića.

Grupa je nastupala uz pratnju dvije violine (ćemane) i šargije, kao tradicionalnim narodnim instrumentima ovog dijela Bosne. Grupa je bila poznata i po dobrom zvuku i po dobro složenim glasovima.

Hasan Šabanović je svirao prvu violinu i svirale, dok su drugu violinu svirali Ramo Novačinović ili Bekto Kahrimanović. Šargiju i bubanj je svirao Šaban Salkić, a po potrebi i Ramo Novačinović.

Neformalni vođa grupe bio je Hasan Šabanović zvani Šabanija (1937-2014). Sam je i pravio svoje prve violine, bio je samouki violinista i počeo je svirati 1956. ili 1957.godine. U tome mu je kasnije najviše pomagao Mujo Smajlović iz Miljanovaca (prije svega u štimanju violine i načinu sviranja). Hasan Šabanović zvani Šabanija jedan je od najpoznatijih „izvornjaka“ na ovim prostorima.[3]

Grupa je od početka pjevala u tri glasa što je čini jedinstvenom među svim drugim izvornim drupama (ostale pjevaju sa dva glasa).[4]

Snimali su za više diskografskih kuća: Glas komune Doboj, Diskoton Sarajevo, Diskos (Aleksandrovac – Župa), PGP Radio televizije Beograd (PGP RTB) i Jugoton Zagreb.

Ove pjesme žive i danas, živjeće i ubuduće, baš onako kako je svojevremeno proročanski pjevala Kalesijska trojka: Sve dok Spreča do Doboja teče, naša pjesma umrijeti neće…

Zaključak

Tradicionalna narodna „izvorna muzika“ nastala je šezdesetih godina XX vijeka i predstavlja svojevrsan kulturni, muzikološki, sociološki i antropološki fenomen nematerijalnog naslijeđa i narodne kulture u Gornjoj Spreči i šire. Svoju afirmaciju počinje od formiranja grupe „Kalesijska trojka“ i drugih muzičkih grupa iz Kalesije i drugih mjesta, od nastupa u emisiji „Selo veselo“ u programu Radio Sarajeva i drugim lokalnim stanicama i snimanja prvih gramofonskih ploča.

Pjesma Kalesijske trojke „Kad Ibro pođe zemlju da brani“ poznatu i kao „Vrati se Ibro“ doprinijela je brzom prihvatanju i sticanju popularnosti i zaživljavanju ove vrste muzike. Zbog toga s prvaom možemo reći da ona predstavlja jednu od najpopularnijih pjesama ove vrste tradicionalne narodne muzike. Izvorna muzika a posebno navedena pjesma zaslužuje obimnija proučavanja kako bi se definisala i utvrdila njihova kulturološka vrijednost.

Rad o izvornoj muzici prezentiran je na Okruglom stolu pod nazivom “Izvorna muzika, naša muzika”, u organizaciji JU BKC “Alija Izetbegović” Kalesija u oktobru 2012. godine.

Izvori i literatura

1. Kazivanje Hasana Šabanovića, zvani Šabanija (1937-2014) iz Palavra kod Kalesije, legendarnog lidera poznate izvorne grupe „Kalesijske trojke“, zabilježeno 2013.godine
2. Rusmir Djedović, Gračanica u narodnim pjesmama i sevdalinkama, Gračanički glasnik, broj 19, maj 2005.
3. Rusmir Djedović, Prilog poznavanju razvoja “izvorne muzike” u okolini Gračanice, Gračanički glasnik, broj 34, novembar 2012.
4. Rusmir Djedović, Kad Ibro pođe zemlju da brani, Gračanički glasnik, broj 35, maj 2013.
5. sc. Rusmir Djedović Mr. sc. Abdullah Arifović, Izvorna grupa Đemići iz Tutnjevca kod Srebrenika, Gračanički glasnik, broj 37, maj 2014.
6. Salih Kulenović, Bošnjačke narodne pjesme Gračanice i okoline, Članci i građa za kulturnu historiju Istočne Bosne, Muzej Istočne Bosne, knjiga 17, Tuzla, 2002.
7. Samir Halilović, Svadbeni običaji u Zukićima (do kraja XX stoljeća), Časopis „Baština sjeveroistočne Bosne“, broj V, Tuzla, 2012.

(Šeherdžik br 4, Kalesija 2016. g.)