Tomas Man važi za najvećeg stilistu njemačkog jezika (poslije Getea) – a nije polagao maturu… Imao je preča posla, radio je sa 19 godina već kao novinar. Iščitavajući njegova djela (prije svih “Smrt u Veneciji”, “Tonia Kregera” i posljednji klasični roman Zapada “Čarobni brijeg”), spoznao sam koji je prvi uslov što ga treba ispuniti za proznog pisca: TREBA NA VRIJEME UMRIJETI.
Ovaj čovjek je imao dnevni raspored pisanja – ujutro od 7 sati, do 11; ispisano bi potom prekucavala sekretarica, a on je ostatak dana odlazio u nepostojanje, u provizorij koji se naziva “realnost življenja”. Sabranost i zgusnutost života, ili bićevitost, pripadali su tom poslu: pisanju od 7 do 11 sati, romanu, noveli, priči koji su bili u fazi nastajanja. Sve što se događa piscu izvan tog perioda stvaranja, samo je podloga, invektiv, asocijacija, ideja… za nastavak rada na djelu. Bilo otkucava u tom tekstu, a ne u tijelu pisca.
Ima jedan sjajan dokumentarni film o privatnom životu i o sudbini Tomasa Mana – koji završava s nekoliko sekvenci u kojima je data slika porodične grobnice: načetost mramora, zaraslost u travu, vrijeme koje mrvi i najtvrđi materijal, tišina, izblijedjeli natpis na grobnoj ploči… On je TO ZNAO, on je to vidio: njegov život je pohranjen u tekstovima bio i dok je trajao kao njegov, dok je “bio živ” – magija se sastoji u tome što je iz UMRLOSTI SEBSTVA, tj. vlastite ljudske upojedinjenosti, u sintaksu prenesena nadležnost zrenja-i-sveobnavljanja bića (kroz likove njegovih proza).
Dakle, naslov jedne od antologijskih drama bh. književnosti (“Nije čovjek ko ne umre”) treba promijeniti: NIJE PISAC KO NE UMRE.
Željko Grahovac
